معرفی کتاب تحلیل اقتصادی سیاست

تفسیر رایج و آرمانی از یک سیاستمدار در فرهنگ آمریکایی کسی است که از مردم برخاسته و در منصب قدرت برای مردم کار می‌کند و در خدمت مردم است. این تصویر رویایی با ذهنیت ایرانیان از یک سیاستمدار اشتراکات زیادی دارد اما در دنیای واقعی سیاستمداران با این تصویر ایده‌آل فاصله زیادی دارند. به تعبیر جیمز بوکانان، عجیب است کسی که تا دیروز در رفتارهای مصرفی و اقتصادی خود نفع شخصی را لحاظ می‌کرده از روزی که سیاستمدار شد یکباره به یک فردی فداکار تبدیل شود. مشاهدات او از رفتار سیاستمداران آمریکا حاکی از آن بود که آنها نیز در مقام سیاستمداری ترجیحات و مطلوبیت‌های خود را دنبال می‌کنند. این امر او را واداشت تا تلاش کند چارچوب علم اقتصاد برای رفتار عاملان اقتصادی را برای تحلیل و مطالعه رفتار سیاستمداران به کار گیرد. این امر به تولد حوزه "انتخاب عمومی" منتهی شد. انتخاب عمومی با تحقیقات جیمز بوکانان و گوردون تولوک از اواسط قرن بیستم شروع شد و نهایتا با اعطای جایزه نوبل به جیمز بوکانان در سال 1986 این حوزه مطالعاتی به رسمیت شناخته شد. پیام اصلی انتخاب عمومی این است که انسانها در عرصه سیاست نیز همانند عرصه اقتصاد محاسبات عقلانی دارند ولی این محاسبات عقلانی به دلیل ویژگی‌های خاص عرصه سیاست می‌تواند به پدیده‌های غیرعقلانی و نامطلوبی منتهی شود. به عنوان مثال، همه نمایندگان مجلس و پارلمانها می‌دانند که تصویب طرح‌های عمرانی مازاد بر توان مالی دولت به کسری بودجه و تورم می‌انجامد اما چون اجرای این طرحها در هر شهر امکان انتخاب مجدد را بیشتر می‌کند ولی هزینه اجرای طرح به دوش کل اقتصاد می‌افتد، همه نمایندگان ترجیح می‌دهند علی‌رغم آگاهی از معایب کسری بودجه، به اجرای طرح‌های عمرانی بیشتر رای دهند.

این عینک نظری موجب شد تا محققین عرصه انتخاب عمومی با دقت بیشتری به رفتارهای دولت و پیامدهای مداخله دولت توجه کنند. در گذشته تصور می‌شد هرجا مکانیزم بازار خوب عمل نکند، فضایی برای مداخله دولت وجود دارد. بوکانان و تولوک در مقابل این ایده را مطرح کردند که مداخلات دولت تبعاتی چون رشد غیرمنطقی بوروکراسی، رانت‌جویی و فساد و ناکارایی را به دنبال دارد و معلوم نیست که این اثرات منفی کوچک‌تر از ناکارایی بازار باشد. به همین دلیل آنها مفهوم شکست دولت را در مقابل شکست بازار قرار دادند. همچنین آنها دریافتند که عرصه سیاست عرصه تصمیمات جمعی است در حالیکه در عرصه اقتصادی معمولا انتخابها فردی صورت می‌گیرد. همین امر زمینه‌ای فراهم می‌کند تا تصمیمات جمعی نتواند همان کارایی را داشته باشد که انتخاب‌های فردی دارد. آنها به طور مشخص بر مکانیزم رای‌گیری تمرکز کرده و نشان می‌دهد مکانیزم رای‌گیری و شیوه رای اکثریت شیوه‌ای است که به نتایج نامناسبی منتهی می‌شود. به همین دلیل در میان متخصصین حوزه انتخاب عمومی یک سوگیری نسبتاً شدیدی علیه مکانیسم رای‌گیری و رای اکثریت دیده می‌شود.

متاسفانه حوزه انتخاب عمومی در جهان و از جمله کشور خودمان حوزه کمترشناخته‌شده‌ای است. همین امر موجب شد تا نگارنده بر آن شود تا مبانی نظری این رویکرد را به شکل ساده‌شده طی مقالاتی کوتاه معرفی کند. برای این مقصود کتاب نسبتاً حجیم و تخصصی "انتخاب عمومی 3" نوشته مولر انتخاب شد و هر مقاله گزارشی از پیام اصلی یک یا دو فصل از آن کتاب را عرضه می‌کرد. در نهایت چند مقاله و مصاحبه پیرامون انتخاب عمومی ترجمه شد و کل مجموعه در سال 1389 به صورت کتاب "تحلیل اقتصادی سیاست: درآمدی بر انتخاب عمومی" توسط انتشارات آثار اندیشه منتشر شد. همانگونه که از اسم کتاب بر می‌آید این کتاب یک مدخل برای ورود به بحث است و برای افرادی که دانش تخصصی از علم اقتصاد و خصوصا اقتصاد سیاسی ندارند مناسب است و نمی‌توان انتظار داشت مباحث تخصصی در آن به تفصیل ارائه شده باشد. اشکال برجسته کتاب طبع ویراستاری نشدن متن و عدم صفحه‌بندی مناسب کتاب و ترجمه غلط انگلیسی عنوان در پشت جلد است که متاسفانه همه بدون اطلاع نویسنده صورت گرفته است. مزیت دیگر کتاب شاخص‌بندی نشدن قیمت آن با تورم است و هم اکنون کتاب به قیمت سال 1389 یعنی 5000 تومان از کتابسرای شبرنگ در پاساژ شهرزاد در خیابان اردیبهشت مقابل بازارچه کتاب در میدان انقلاب شهر تهران قابل تهیه است. 

منتشره در سایت الف، 21 شهریور 1394