سوگیری به نفع برنده

چند روز قبل جلسه ای با عنوان عقلانیت نوین چین در مرکز بررسیها برگزار شد. یک نکته که در میان جمع خیلی برجسته بود این واقعیت بود که اکثر شرکت‌کنندگان تلاش داشتند مزایایی برای چین برشمرند که موفقیت اقتصادی آن را ایجاد کرده است. مثلا کسی فرهنگ چینی و اطاعت پذیری آنها را مثال می‌زد. دیگری قدرت اجماع‌سازی حزب و امثالهم. راستش را بخواهید من این گونه تحلیلها را خیلی جدی نمی‌گیرم زیرا منطق آنها به اینگونه است که اول می‌بینند چه کسی پیروز یا موفق شده و بعد می‌گردند علل و دلایل برای موفقیتش می‌تراشند و معمولاً در این کار چنان با خوش‌بینی عمل می‌شود که همه چیز به نحو مثبت ارزیابی می‌گردد. در ارزیابی افراد موفق نیز می‌تواند همین اتفاق رخ دهد. مثلاً استیو جابز در قمار کارآفرینانه موفق می‌شود بعد رفتارها و انتخابهای وی طوری بازخوانی می‌شود که همه حکمت‌آمیز و مبدعانه به نظر می‌‌رسند.

در آن جلسه من خواستم این فضا را بشکنم و مسئله فساد در چین را مطرح کردم. سخنران هم نابرابری را مطرح کرد ولی شیفتگان موفقیت چین حاضر نبودند که اصلا این مقوله را جدی بگیرند و بر قاطعیت حکومت چین در برخورد با فساد سخن می‌گفتند. به آنها یادآوری کردم که این برخورد با فساد با روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید شروع شده است و قبل از آن رسانه‌ها حق نداشتند چیزی در این زمینه بنویسند! همچنین یادآور شدم که مناطق ویژه چین توسط آقازاده‌های حزب کمونیست چین ایجاد شده است. شخصی که خیلی شیفته توسعه اقتصادی چین بود برای اینکه از بار روانی این نقد و شکستن بت ذهنی‌اش رها شود گفت شما مسئله را ایرانی می ‌کنید!

این رفتار به نظرم عجیب نیست و خاص آن فرد خاص نیست. نوع انسانها اینگونه اند که وقتی یک موفقیت را می بینند همه امور قبلی را در پرتو این نتیجه مورد ارزیابی قرار می‌دهند و بر عکس یعنی اگر کس یا مجموعه ای به هر دلیل شکست بخورد یا ناموفق شود، تمام اقدامات قبلی او طوری ارزیابی می شود که ایجاد شکست نتیجه محتوم آن انتخابها قلمداد شود. این یعنی سوگیری مثبت به نفع برنده و سوگیری منفی به زیان بازنده.

اما واقعاً اینگونه نیست و این شکل از تحلیل صحیح نیست. حداقل این است که تصادف نیز نقش دارد. از آن مهمتر اینکه برای موفقیت کافی نیست همه اقدامات درست باشد.