ترفندهای دگماتیسم- بخش اول

✳️جزمیت یا دگماتیسم وقتی رخ می دهد که فرد مجاری اطلاعات خود را طوری سامان دهد که فقط یک دسته اطلاعات موید باورهای قبلی را دریافت کند و اصلا اطلاعات مغایر با باورهای قبلی را یا دریافت نکند و یا اگر دریافت کرد نادیده بگیرد و یا نهایتا آنها را طوری بازتعریف کند که معنای مورد نظر خود را برداشت نماید.

✳️اگرچه جزمیت یا دگماتیسم یک صفت منفی قلمداد می شود اما روانشناسان اجتماعی معتقدند که همه ما مستعد گرفتار شدن در این بیماری هستیم. یکی از دلایل مستعد بودن انسانها به جزمیت، نیاز روانی ما انسانها به کسب تایید است. هرچه باورهای موردنظر ما در شکل دهی به هویت ما نقش اساسی تری داشته باشد ما برای کسب عزت نفس بیشتر و اطمینان به نفس بیشتر نیاز روانی بیشتری به تایید باورهایمان داریم. همین امر ما انسانها را در قبال دگماتیسم آسیب پذیر می سازد.

✳️کانالیزه کردن اطلاعات معمولا با شگردهای خاصی رخ می دهد و انسانها به شیوه های پیچیده ای تلاش می کنند انسانهای دیگر را متقاعد کنند که فقط یک دسته از اطلاعات را دنبال کنند و جدی بگیرند. رایج ترین روش برای این مقصود این است که اعتبار منابعی که اطلاعات مغایر ارسال می کنند مخدوش شود. در این صورت چون آن منبع نزد یک شخص غیرمعتبر تلقی می شود دیگر اصلا تحلیلها، اطلاعات و نکاتی که می گوید را توجه نمی کند.

✳️استراتژی غیرمعتبر کردن یک منبع با تکنیکهای مختلفی اجرا می شود. رایج ترین روش این است که یک اشتباه یا سوتی از کسی پیدا شود و آن مسئله چنان بر جسته شود که مخاطب آن اشتباه را مشتی نمونه خروار قلمداد کند نه یک استثناء بر یک اصل. روشن است که اگر آن اشتباه فاحش مشتی نمونه خروار تلقی گردد مخاطب دیگر انگیزه ای نخواهد داشت تا بقیه حرفهای او را بشنود. این در حالی است که در تئوری همه ما قبول داریم که موجوداتی خطاکار هستیم و در رفتار همه ما و حتی همه متخصصان اشتباه وجود دارد اما این اشتباهات موجب نمی شود که از یک متخصص روی گردان شویم مگر آنکه حجم اشتباهاتش از یک حد بیشتر شود. با وجود باور نظری به اصل خطاپذیری اما گرایش روانی ما زمینه اثربخشی تکنیک مشت نمونه خروار نمایی را فراهم می آورد. ✳️بگذارید متناسب با فضای ماه رمضان مثالی بزنم. مرحوم آیه الله مجتهدی تهرانی از علمایی بود که در نقل حدیث تبحر و اشتهار فراوانی داشت و بیان شیرین و دلپذیری برای تدریس اخلاق بر اساس نقل حدیث داشت. در میان همه سخنرانیها یک حدیث ضعیف هم خوانده است که اگر اسم ایشان را جستجو کنید به سادگی آن کلیپ می آید. دست گذاشتن روی آن و پخش کردن آن کلیپ با این هدف است که مخاطب رغبت نکند دیگر سخنان ایشان را بشنود. روشن است که این قضیه منحصر به عرصه دین نیست بلکه اوج این قضیه در عرصه سیاست است و در سیاست یافتن سوتی و علم کردن آن سنت رایجی برای به حاشیه راندن رقبا است.

✳️راه مقابله با این تکنیک آگاهی از این آسیب پذیری و آمادگی برای ارزیابی بیشتر است. اگر تلاش کنیم که خود را متقاعد سازیم تا قضاوت خود را با یک نمونه شکل ندهیم و مصادیق بیشتری را برای قضاوت نهایی طلب کنیم این ترفند تا حد زیادی رنگ می بازد.