معرفی کتاب نابخردیهای پیش‏ بینی پذیر

آیا تا کنون این تجربه برای شما پیش آمده که حین دیدن یک فیلم سینمایی آنقدر لذت ببرید که دعا کنید خدا کند فیلم زود تمام نشود؟ برای نگارنده این تجربه در حین مطالعه کتاب نابخردیهای پیش بینی پذیر پیش آمد و مطمئن هستم که شما نیز با خواندن این کتاب همین حالت را احساس خواهید کرد. دلیل آن نیز آنست که کتاب نابخردیهای پیش بینی پذیر برای خوانندگان مختلف از فرهنگ های مختلف کتابی جذاب بوده است. رمز جذابیت این کتاب در دو سه نکته مهم نهفته است:

نکته اول آنست که کتاب به سراغ موضوعاتی رفته که برای عموم مردم جالب است اما نسبت به آن بی توجه هستند.

نکته دوم آنست که نویسنده از روشهای فوق العاده خلاقانه و هوشمندانه ای برای آزمون فرضیات مختلف استفاده کرده که بی تردید تحسین خواننده را نسبت به هوشمندی نویسنده بر می انگیزد.

نکته سوم آنست که نویسنده رویکردی صمیمانه و خودمانی با خوانندگانی در پیش گرفته و قلمی که برای بیان مطالب استفاده کرده قلمی روان و ساده و خودمانی است و همین امر ارتباط خوبی میان خواننده و نویسنده برقرار می کند. خوشبختانه ترجمه خوب کتاب نیز این امکان را فراهم کرده که خواننده ترجمه بودن کتاب را مانعی برای درک آن قلمداد نکند.

موضوع کتاب اقتصاد رفتاری است. در اقتصاد رفتاری تلاش می شود تا نشان داده شود که تحت شرایطی تصمیمات انسانها از الگوی یک تصمیم گیری عقلانی فاصله می گیرد. همه ما از تجربه زندگی عادی خود می دانیم که انسان موجودی صددرصد عقلانی نیست اما اثبات اینکه در چه شرایطی و به چه دلیلی انسانها تصمیمات و رفتارهایی را اتخاذ می کنند که با تصمیمات و رفتارهای یک موجود صددرصد عقلانی متفاوت است وظیفه ای است که اقتصاددانان رفتاری و روانشناسی به آن می پردازند. روشی که اقتصاددانان رفتاری برای پژوهش به کار می گیرند روش آزمون است که در گذشته روانشناسان از آن استفاده می کردند. در این روش افرادی با مشخصات مشابه را در آزمون به کار می گیرند و از آنها خواسته می شود تا مسئله ای را حل کنند و یا انتخابی را انجام دهند. معمولا شرکت کنندگان در دو یا سه گروه تقسیم می شوند و شرایط مسئله میان آنها تنها یک فرق کوچک دارد. با این تدبیر تلاش می شود مشخص شود تا آن تغییر کوچک چه تاثیری در نحوه پاسخ گویی شرکت کنندگان دارد و از این تفاوت نتایج می توان برداشت های مهمی در مورد ماهیت نظام تفکر انسانها داشت.

فصل اول کتاب مثال های بسیار متعددی عرضه می کند تا نشان دهد که نحوه عرضه گزینه های مختلف چگونه می تواند فرد انتخاب کننده را به سمت گزینه ای سوق دهد که عرضه کننده تمایل دارد. یک رستوران دار چگونه منوی غذا را بچیند تا غذایی که برایش سودآور است انتخاب شود. یک تورگردان چگونه مقاصد گردشگری را به علاقه مندان پیشنهاد کند که مقصد موردنظر وی انتخاب شود.

فصل دوم نویسنده به موضوع رایج لنگرگیری در تصمیم گیری می پردازد اما یک گام به پیش می رود و به این موضوع می پردازد که چگونه تصمیمات ما در یک مقطع تصمیمات ما بعدی ما را در طی زمان جهت می دهد.

فصل سوم به موضوع تاثیر هدایای رایگان در جهت دهی تصمیمات خرید ما می پردازد و نشان می دهد چگونه اضافه کردن یک هدیه رایگان می تواند ما را به سمت انتخاب کالایی سوق دهد که از ابتدا قصد خرید آن را نداشتیم.

فصل چهارم به این موضوع اختصاص دارد که ما انسانها حاضریم که برخی کارها و خدمات را به صورت رایگان انجام دهیم اما وقتی مبلغی بابت آن پیشنهاد می شود آن را برخورنده می دانیم. ما انسانها به راحتی حاضر نیستم مناسبات بازاری را در برخی از عرصه های زندگی وارد کنیم و تصور می کنیم که این کار معنای آن را تخریب خواهد کرد.

فصل پنجم به موضوع حالت های هیجانی می پردازد و می خواهد نشان دهد که محتمل است ما در حالت برانگیختگی جنسی دست به انتخاب هایی بزنیم که در شرایط عادی حاضر به انتخاب آنها نباشیم.

فصل ششم به بحث تعویق انداختن و مشکل انسانها در خویشتن داری می پردازد. همه ما انسانها می دانیم که باید امروز ورزش کنیم اما آن را به فردا به تعویق می اندازیم. می دانیم باید مرتب چک آپ انجام دهیم اما امروز فردا می کنیم تا وقتی که دیر شود. نویسنده در این فصل راه حل هایی برای حل این مشکل پیشنهاد می کند.

فصل هفتم موضوع تاثیرپذیری ارزشگذاری ما از کالاهای مختلف بر حسب اینکه مالکیت آن در اختیار ماست یا دیگران را تشریح می کند و فصل هشتم به این موضوع می پردازد که آیا شیوه حفظ کردن گزینه های مختلف برای انجام تصمیم بهتر شیوه ای است که رضایت روانی بهتری ایجاد می کند یا همیشه وسوسه گزینه هایی که انتخاب نشده موجب می شود رضایت روانی کمتر باشد. آریلی با پرداختن به این موضوع در قضیه خواستگاری نکات خواندنی و جالبی را مطرح می کند.

فصل نهم این موضوع را بیان می کند که انتظارات ما شکل دهنده برداشتهای ماست. به عنوان مثال وقتی که به دروغ از قبل گفته می شود یک نوشیدنی نوشیدنی منتخب و محبوب فلان ملت است ما واقعا احساس می کنیم که مزه آن نوشیدنی بسیار بهتر از نوشیدنی های دیگر است. فصل دهم همین مفهوم را در عرصه درمان مطرح می کند و نشان می دهد که تصور افراد از قیمت داروها بیش از خود داروها بر عملکرد دارو در ایجاد سلامتی و رفع بیماری موثر است.

نهایتا فصل یازدهم به این موضوع می پردازد که ما انسانها اگرچه علنا دست به دزدی پول نقد نمی زنیم اما بسیار مستعد هستیم که تخلفاتی مشابه را به سادگی مرتکب شویم و آنها را توجیه کنیم. ظاهرا ما در قبال دزدی پول نقد احساس عذاب وجدان شدیدی داریم اما وقتی که پای شبه دزدی به میان آید چندان دچار عذاب وجدان نمی شویم. به عنوان مثال نویسنده در یخچال های عمومی موجود در خوابگاه های دانشگاه های ام آی تی تعدادی نوشابه می گذارد و هر روز سر می زند و یادداشت می کند که چه تعداد از آنها کش رفته شده است. بعد از مدتی متوجه می شود که همه آنها توسط دانشجویان برداشته شده است. سپس معادل همان نوشابه پول نقد در یخچال ها می گذارد اما مشاهده می کند که ندرتا افراد آن پولهای نقد را برداشته اند! این آزمونها آمادگی ما برای انجام تخلفات مشابه با دزدی را به ما یادآور می شود و به ما هشدار می دهد که اگر برای خود خطوط قرمزی طرح نکنیم ممکن است آرام آرام گرفتار اقداماتی شویم که در ابتدا باور نمی کردیم که مرتکب آنها شویم. 

منتشره در سایت الف به تاریخ 10 دی 1394