معرفی کتاب ریاضیات زیبا

یکی از دروسی که تمام اقتصاددانان باید بخوانند و بر آن مسلط شوند، نظریه بازیهاست. در علم اقتصاد (خرد) ابتدا رفتار عقلانی یک مصرف‌کننده و یک تولیدکننده به طور مستقل بررسی قرار می‌گیرد و برای این مقصود از تمثیل رابینسون کروزئه استفاده می‌شود. احتمالا شما نیز ماجرای رابینسون کروزوئه را شنیده باشید؛ داستان مردی که به تنهایی در جزیره‌ای دورافتاده و محصور در آب گرفتار می‌شود. اقتصاددانان می‌کوشند نشان دهند که رفتار عقلانی چه دلالت‌هایی برای این فرد به عنوان مصرف کننده و تولیدکننده دارد. اما همانطور که همه می‌دانیم جامعه محصول تعاملات انسانهای زیادی است و نمی‌توان آنها را جدا و دور افتاده از یکدیگر فرض کرد. به همین دلیل، ادبیات اقتصادی بلافاصله پس از تحلیل رفتار اقتصادی به شکل جداگانه به تحلیل رفتار انسانها در تعامل با یکدیگر می‌پردازد. بخشی از تعاملات انسانها جنبه استراتژیک دارند به این معنی که من وقتی می‌خواهم اقدامی را انجام دهم می‌دانم که نتیجه حاصله صرفاً تابعی از اقدام من نخواهد بود، بلکه تابعی از اقدام دیگران نیز هست. به همین دلیل در تصمیم به اتخاذ رفتار خود، باید رفتار دیگران را نیز لحاظ کنم. این گونه رفتارها اصطلاحا رفتارهای استراتژیک خوانده می‌شوند و تحلیل این نوع رفتارها در نظریه بازیها صورت می‌گیرد. 

متاسفانه دانش نظریه بازیها در ایران بسیار جوان است و این حوزه از دانش چندان در کشور تدریس نمی شود و کتاب های معدودی در این زمینه منتشر شده‌اند که شناخته‌شده ترین آن کتاب دو جلدی دکتر قهرمان عبدلی است. ساخت و نمایش فیلم «ذهن زیبا» با ایفای نقش تاثیرگذار بازیگران نامدارش، موجب شد تا جامعه جهانی و همچنین ایرانیان با شخصیت «جان نش» به عنوان تاثیرگذارترین فرد در تکامل نظریه بازیها آشنا شوند، اما متاسفانه مطالب کافی عرضه نشد تا مردم ما دریابند که نقش و کارکرد اصلی جان نش در نظریه بازیها چه بوده است. ظاهراً این مشکل در خارج از ایران و در آمریکا نیز وجوددارد و همین عامل موجب شده تا نویسنده کتاب، تام سگفرید، دست به نگارش این کتاب بزند.

نویسنده در دو فصل اول زمینه‌های پیدایش نظریه بازیها را شرح می‌دهد و در فصل سوم نقش جان نش در ابداع مفهوم تعادل نش را با چند مثال توضیح می‌دهد. فصل چهارم که فصلی بسیار خواندنی و جذاب است، به کاربست نظریه بازیها در زیست شناسی اختصاص دارد و نشان داده می‌شود که چرا زیست‌شناسان اعتقاددارند نظریه بازیها بیش از هر عرصه دیگری می‌تواند در تحلیل تکامل و زیست شناسی ایفای نقش کند. تا جایی که نگارنده اطلاع دارد این فصل از کتاب نخستین نوشته‌ای است که به زبان فارسی در این زمینه عرضه شده است. فصل پنجم کتاب نیز موضوع کاملاً جدیدی را به خوانندگان معرفی می‌کند. شاید عمر تحقیقات موسوم به اقتصاد عصبی (neuroeconomics) به بیست سال نرسد و نویسنده توانسته به خوبی معرفی ساده ای از آن انجام دهد. فصل ششم به این بحث می‌پردازد که آیا نتایج نظریه بازیها جهان شمول است یا تنوع‌های فرهنگی می‌تواند به تنوع نتایج بازیها بیانجامد. پنج فصل آخر کتاب به تشریح یک ادعای بزرگ اختصاص دارد. سالهاست که افرادی در مقاطع زمانی مختلف در صدد بوده‌اند نشان دهند که می‌توان برای جوامع بشری قواعدی مشابه قواعد فیزیک بدست آورد. این خواسته از زوایای مختلفی مطرح شده است و ایزاک آسیموف در یکی از کتاب های خود نام چنین دانشی را «روان تاریخ» گذاشته است. عده‌ای معتقدند همانطور که قوانین ترمودینامیک از رفتار کلان مواد استخراج شده بدون اینکه رفتار مولکول‌ها مطالعه شود، می‌توان برای جوامع بشری نیز قواعد کلانی استخراج کرد. برخی همین مدعا را بر اساس با لزوم استخراج قواعد آماری مدلل کرده‌اند. در مقابل برخی مدعی شده‌اند که رفتار جوامع حاصل از تجمیع (انتگرال) رفتار دو یا چند جانبه آدمیان است و چون نظریه بازیها توانسته به شکل مطلوب این رفتارها و روابط را مدلل کند، لذا سنگ بنای اولیه این علم کبیر گذاشته شده است. 

لحنِ روایت‌ِ کتاب بسیار جذاب است، نویسنده همچون مکتشفی برای شناخت ایده‌های جدید به دیدار دانشمندانی با ایده‌های به ظاهر عجیب و غریب رفته و در خلال گفتگو با آنها سعی کرده که منطق آنها را دریافته و به خواننده منتقل کند. نویسنده همچنین در بیان ساده و در عین حال جذاب این ایده‌ها موفق بوده و مترجم نیز تقریبا به شکل مقبولی توانسته شکل جذاب روایت محتوای کتاب توسط  نویسنده را در زبان فارسی نیز حفظ کند. 

نگارنده این سطور با وجود اینکه خود دروس پیشرفته نظریه بازیها را در مقاطع عالی گذرانده است، بازهم نکات آموختنی جالبی در این کتاب یافته است. لذا با اطمینان به دانش آموختگان اقتصاد نیز پیشنهاد می‌کند که به رغم گذراندن درس نظریه بازیها، از خواندن این کتاب غفلت نکنند. برای توده مردم و جامعه دانشگاهی که با حوزه نظریه بازیها آشنا نیستند، خواندن کتاب جذابیت مضاعفی خواهد داشت. امید است عرضه‌ی این کتاب زمینه را برای انتشار کتابهای بیشتری از این دست فراهم کند.