معرفی کتاب «نخستین اندیشه های شیعی»

شاید مهمترین مشخصه عموم شیعیان این است که شناخت چندانی از زندگی ائمه به جز امام علی و امام حسین (آنهم در مقطع کربلا) و امام رضا نداشته باشند. اگرچه به اجمال بسیاری از ایرانیان شنیده اند که امام باقر و امام صادق نقش ویژه ای در شکل گیری اندیشه شیعی داشته اند اما شناخت و تصور درستی از این نقش ندارند. شاهد این مدعا نیز این است که بسیاری از مردم واقعا نمی دانند که چرا شیعه دوازده امامی به شیعه جعفری شناخته می شود. متاسفانه این عدم شناخت نسبت به امام باقر در مقایسه با امام صادق بیشتر است و سهم مهم امام باقر در تکوین اندیشه و فقه شیعه برای عموم مردم و دانشگاهیان اصلا شناخته نیست. خوشبختانه کتاب نخستین اندیشه های شیعی کتابی است که تا حدودی این کمبود را مورد توجه قرار داده و به سهم خود به برطرف کردن آن می پردازد.

یک ویژگی بارز این کتاب آنست که توسط یکی از دانش پژوهان خارجی نوشته شده است و این امر دو امتیاز برای کتاب به همراه داشته است. اولین مزیت آنست که نویسنده سوگیری و تعصب در تحقیق نداشته است و این بی طرفی و نداشتن گرایش له یا علیه امام باقر در تمام طول کتاب خود را به خوبی نشان می دهد. ویژگی دوم کتاب آنست که از شیوه و روش علمی در بهره گیری از منابع تاریخی استفاده کرده است و این امر ارزش آن را بیش از نوشته هایی می کند که در چارچوب روش شناسی علمی نوین نوشته نشده اند.

کانون مباحث کتاب مفهوم امامت در نزد شیعیان و نقش امام باقردر تکوین این مفهوم در نزد شیعیان دوازده امامی و شیعیان اسماعیلی است. نویسنده در ابتدای کتاب مروری مختصر بر اندیشه امامت پیش از امام محمد باقر می کند و سپس به جنبه هایی از عصر و زندگی ایشان می پردازد و گزارشی اجمالی از جریان های رقیب در درون شیعه ارائه می کند. سپس نظریات امام محمد باقر پیرامون امامت بیان شده و د ر فصل بعد دیدگاه ایشان پیرامون چهار مفهوم ایمان، تقیه، قضا و قدر و نهایتا توحید گزارش می شود. فصل ششم کتاب به نقش امام باقر در حوزه حدیث و روایتگری از پیامبر و ائمه اختصاص دارد و نقش امام باقر در روایت احادیث مختلف از پیامبر از دید شیعه و سنی تشریح می شود. در فصل آخر نویسنده گزارشی کوتاه از نقش امام باقر در شکل گیری فقه شیعی ارائه می کند.

یک مزیت کتاب کوتاه بودن آنست و کل صفحات کتاب اندکی کمتر از 200 صفحه است و بخش های زیادی از این صفحات به ارجاع ها اختصاص یافته است. ترجمه نسبتاً روان دکتر بدره ای نیز خواندن این کتاب را تسهیل کرده و کیفیت مطبوع چاپ آن نیز آدمی را به خواندن آن بیشتر ترغیب می کند. در مجموع شاید بتوان ادعا کرد که این کتاب از مهمترین کتاب های موجود به فارسی در زمینه معرفی اندیشه های امام محمد باقر است و خواندن آن را به همه علاقه مندان به این حوزه توصیه می کنم. 

منتشره در سایت الف، سه شنبه ۲۴ فروردين ۱۳۹۵